Edukacja w renesansie – narodziny humanizmu w szkołach

edukacja w Renesansie – Narodziny Humanizmu w Szkołach

Renesans, czyli odrodzenie, to okres w historii Europy, który na trwałe odmienił oblicze nauki, sztuki i myśli filozoficznej. W sercu tego kulturalnego przewrotu leżało nowe podejście do edukacji, które skupiło się na człowieku jako centrum uniwersum.W artykule tym przyjrzymy się, jak w renesansowych szkołach zrodził się humanizm – prąd myślowy, który przekształcił nie tylko program nauczania, ale także samą istotę kształcenia.W miarę jak powstawały akademie, uniwersytety i humanistyczne kręgi, wartości klasyczne zaczęły przenikać do sal lekcyjnych, a młodzież zyskiwała nie tylko wiedzę, lecz także umiejętność krytycznego myślenia oraz samodzielnego działania. Jakie ideowe fundamenty wpływały na ówczesne nauczanie? Jakie zmiany przyniosły ze sobą nowe metody i podejścia? Oto wnikliwa analiza, która ukazuje, w jaki sposób renesans stworzył fundamenty dla przyszłych pokoleń uczniów, przekształcając edukację w narzędzie emancypacji i rozwoju.

Edukacja jako fundament renesansu

Edukacja w epoce renesansu stanowiła kluczowy element zmian społecznych i kulturowych, które miały miejsce w Europie. U podstaw tego odrodzenia leżało dążenie do poznania i zrozumienia człowieka oraz świata wokół niego. Humanizm, jako centralny nurt tej epoki, skupił się na badaniach nad literaturą, sztuką i filozofią, a także na metodach nauczania, które wykraczały poza tradycyjne podejścia.

W szkołach renesansowych zaczęto kłaść duży nacisk na:

• Studia nad klasyką – literatura i filozofia antyczna zyskały na znaczeniu, a teksty Arystotelesa czy Platona stanowiły podstawę programową.
• Umiejętności retoryczne – uczniowie byli uczeni sztuki mówienia i pisania, co miało na celu rozwijanie ich zdolności perswazyjnych.
• Języki obce – zainteresowanie językiem łacińskim i greckim stało się fundamentalne, umożliwiając dostęp do dawnych dzieł.

W miastach takich jak Florencja, mediolańskie szkoły prywatne przyciągały zdolnych nauczycieli, co sprzyjało tworzeniu intelektualnych hubów.Wprowadzano nowatorskie metody nauczania oraz zróżnicowane materiały dydaktyczne, które pozwalały uczniom na samodzielne myślenie i krytyczną analizę. Warto zwrócić uwagę na rolę uczelni wyższych, które stały się miejscami, gdzie weryfikowano i rozwijano naukowe podejścia do wiedzy.

W odpowiedzi na nowe potrzeby edukacyjne powstały również różne instytucje. W tabeli poniżej przedstawione są niektóre z najważniejszych szkół oraz Akademii ówczesnych czasów:

Nie można zapomnieć także o tym,że renesansowe podejście do edukacji sprzyjało rozwojowi nauk przyrodniczych i matematyki. Wzrost zainteresowania obserwacjami przyrody oraz eksperymentami prowadził do rewolucji myślowej, która miała swoje konsekwencje w następnych wiekach. Uczniowie uczyli się nie tylko z książek, ale także przez bezpośrednie obserwacje i praktykę, co umożliwiało im lepsze zrozumienie otaczającego świata.

Rola edukacji w renesansie była zatem nie do przecenienia. Przyczyniła się do pojawienia się nowego typu wykształconego człowieka, otwartego na nowe idee oraz umiejącego krytycznie oceniać rzeczywistość. Owoce tej epoki wciąż są zauważalne w współczesnym myśleniu o nauce, sztuce i kulturze, a same wartości humanistyczne poprowadziły ludzkość ku lepszemu zrozumieniu samej siebie i świata.

Humanizm – nowa filozofia w nauczaniu

Humanizm, jako nowa filozofia w nauczaniu, zrewolucjonizował sposób myślenia o edukacji w okresie renesansu. W przeciwieństwie do dotychczas dominujących prądów myślowych, które koncentrowały się na religii i teologii, humanizm skupił się na człowieku, jego potencjale oraz potrzebach intelektualnych. W szkołach zaczęto kłaść duży nacisk na literaturę klasyczną, historię oraz etykę. Stanowiło to odejście od dotychczasowych metod nauczania i wprowadziło szereg innowacyjnych rozwiązań.

W kontekście szkolnictwa, filozofia humanistyczna przyniosła ze sobą:

• Nowe przedmioty – Kursy z zakresu filozofii, retoryki oraz greki i łaciny stały się standardem w programach nauczania.
• Indywidualne podejście do ucznia – W edukacji zaczęto uwzględniać różne talenty oraz zainteresowania uczniów, co sprzyjało ich osobistemu rozwojowi.
• Kreatywność i krytyczne myślenie – Uczniowie byli zachęcani do samodzielnego myślenia oraz formułowania własnych opinii, a nie jedynie przyswajania wiedzy.

Warto zauważyć, że humanizm nie ograniczał się tylko do teorii. W praktyce przejawiał się również w formie wszelakich reform edukacyjnych,które miały na celu poprawę jakości nauczania. Wiele szkół zaczęło organizować debata, które umożliwiały uczniom rozwijanie umiejętności argumentacji i publicznego występowania.

Humanizm wpłynął również na metody nauczania i oceniania. Uczniowie byli zachęcani do aktywnego udziału w procesie edukacyjnym,co skutkowało bardziej zaangażowaną i świadomą społecznością uczniowską. wzrosła rola nauczyciela jako mentora i przewodnika, a nie tylko dostarczyciela wiedzy.

Podsumowując, nowa filozofia w nauczaniu, jaką wprowadził humanizm, stała się fundamentem współczesnego szkolnictwa. Dzięki niej edukacja przestała być jedynie przekazywaniem faktów, a stała się dynamicznym procesem, który rozwijał zarówno umiejętności intelektualne, jak i osobowość ucznia.

Rola nauczyciela w okresie renesansu

W okresie renesansu nauczyciele odegrali kluczową rolę w transformacji edukacji,która skupiła się na humanizmie i rozwoju osobistym ucznia. W przeciwieństwie do wcześniejszych epok, kiedy dominowały nauki teologiczne, nauczyciele zaczęli zwracać uwagę na wartość doświadczenia i samodzielnego myślenia. Ich zadaniem stało się nie tylko przekazywanie wiedzy, ale również inspirowanie młodych ludzi do kształtowania własnych poglądów oraz pasji.

W swoich metodach nauczania korzystali z różnorodnych form, w tym:

• Przekazu ustnego – nauczyciele często organizowali dyskusje, debaty i wykłady, które zmuszały uczniów do aktywnego uczestnictwa w procesie nauki.
• Tekstów klasycznych – sięgali po dzieła autorów starożytnych, takich jak Arystoteles czy Platon, które przyczyniały się do rozwijania racjonalnego myślenia.
• Sztuki i poezji – zachęcali uczniów do tworzenia i analizy dzieł artystycznych, co sprzyjało rozwijaniu ich wrażliwości estetycznej.

Nauczyciele renesansowi stali się również świeckimi mentorami,co znacząco wpłynęło na sposób postrzegania ich roli w społeczeństwie. W wielu przypadkach byli zaufanymi doradcami dla młodych arystokratów i przyszłych liderów, kształtując ich nie tylko jako uczniów, ale także jako obywateli. Edukacja nabrała charakteru bardziej osobistego, co sprzyjało rozwojowi umiejętności społecznych i typowo ludzkich wartości.

Ważnym aspektem funkcjonowania nauczycieli w tym okresie był ich związek z instytucjami edukacyjnymi. Powstały nowe szkoły, a nauczyciele często tworzyli wspólnoty oparte na podobnych ideach edukacyjnych. W wielu miastach Europy pojawiły się kollegia, które idealnie wspierały rozwój idei humanistycznej.

W miarę jak renesans postępował, nauczyciele stawali się coraz bardziej wyspecjalizowani, angażując się w różnorodne dziedziny nauki, od matematyki po filozofię. Ostatecznie ich wpływ wykraczał daleko poza mury szkolne,przyczyniając się do ogólnego rozwoju kultury i myśli w okresie,który obecnie uważany jest za jeden z najważniejszych w historii Europy.

Szkoły humanistyczne – miejsca narodzin nowych idei

W renesansie, szkoły humanistyczne stanowiły prawdziwe ośrodki intelektualne, w których zrodziły się idee kształtujące przyszłość Europy. To właśnie w tych instytucjach pojawiły się pierwsze impulsy do reformacji myślenia, które przyczyniły się do rozwoju nauk humanistycznych.Edukacja w tym okresie przeszła ewolucję, przyciągając myślicieli, artystów i ludzi nauki, którzy dążyli do odkrywania i rozumienia człowieka oraz świata wokół niego.

Szkoły humanistyczne kładły nacisk na:

• Studia klasyczne: Odniesienia do dzieł antycznych autorów, takich jak arystoteles, Platon i Cyceron, były nieodzownym elementem kształcenia. Ich teksty inspirowały do głębszego zrozumienia ludzkiej natury.
• Literatura i filozofia: Uczniowie odkrywali literackie arcydzieła i filozoficzne koncepcje, co sprzyjało formowaniu krytycznego myślenia.
• Rola języków: Znajomość łaciny i greki uznawana była za fundamentalną umiejętność, otwierającą drzwi do bogatej tradycji intelektualnej.

Innowacyjne podejście do nauczania oraz szeroki wachlarz przedmiotów sprawiały, że szkoły humanistyczne stały się przestrzenią dla rozwoju nowych idei. Uczniowie mieli okazję do przeprowadzania dyskusji, co prowadziło do wyłaniania się nowych poglądów na temat etyki, polityki czy estetyki. Współpraca między uczniami, a także między nauczycielami i intelektualistami umożliwiła wzajemne inspirowanie się i wymianę myśli.

warto również zwrócić uwagę na znaczenie lokalnych ośrodków edukacji, które przyczyniły się do szerzenia idei humanistycznych. Przykładowo:

Humanizm, jako ważny nurt myślowy, z kwitł również dzięki kontaktom między różnymi ośrodkami, co przyczyniło się do wzbogacenia europejskiej kultury.Szkoły humanistyczne, z ich otwartością na nowe idee i wartości, stały się miejscem narodzin wizji nowego człowieka, pragnącego wiedzy i zrozumienia swojej roli w świecie. Tak zróżnicowane podejście do edukacji i kształcenia wykształciło pokolenia, które miały kompleksowo zrewolucjonizować myślenie o ludzkości i jej miejscu we wszechświecie.

Literatura klasyczna w programie nauczania

W okresie renesansu literatura klasyczna zaczęła odgrywać kluczową rolę w kształceniu młodych umysłów. Humanizm, którego głównym celem było odrodzenie wartości antycznych, podkreślał znaczenie literatury greckiej i rzymskiej jako fundamentu edukacji.W szkołach pojawiły się nowe programy nauczania, które uwzględniały klasyczne utwory, inspirując uczniów do krytycznego myślenia i samodzielnego działania.

W szczególności wprowadzono:

• Studia nad tekstami klasycznymi – uczniowie zgłębiali dzieła takich autorów jak homer, Platon czy Cyceron, co pozwalało im na zrozumienie filozoficznych i etycznych idei tamtych czasów.
• Retoryka – kształcenie umiejętności mówienia i pisania w oparciu o klasyczne wzorce stało się istotnym elementem nauki, co miało wpływ na rozwój sztuki perswazji.
• Gra literacka – w szkołach stawiano na tworzenie własnych tekstów inspirowanych klasyką, co rozwijało kreatywność uczniów.

Nowe pani malowali także nauczyciele, którzy nie tylko przekazywali wiedzę, ale również stawali się mentorami, realizując ideę holistycznego podejścia do edukacji. W ich programach znalazły się także utwory poetyckie i dramatyczne, które rozwijały wrażliwość estetyczną uczniów. Ważnym elementem było także czytanie w oryginale, co miało na celu oswojenie uczniów z językiem łacińskim i jego niuansami.

Ostatecznie, wprowadzenie literatury klasycznej do programu nauczania w renesansie nie tylko wpływało na rozwój intelektualny młodzieży, ale także kształtowało ich postawy moralne i etyczne. Uczniowie stawali się bardziej świadomi otaczającego ich świata, co miało ogromny wpływ na rozwój społeczeństwa jako całości.Pytania o sens życia, dobrego obyczaju i moralności stawały się coraz bardziej aktualne, a młode pokolenia, korzystając z dorobku przeszłości, budowały nową rzeczywistość ku przyszłości.

Zmiany w podejściu do nauczania języków

W okresie renesansu nauczanie języków zaczęło przechodzić znaczącą transformację, w której na pierwszym planie znalazły się wartości humanistyczne. Uczniowie nie tylko uczyli się wierszy i gramatyki, lecz przede wszystkim rozwijali swoje umiejętności myślenia krytycznego oraz umiejętności analityczne. Kluczowe zmiany w podejściu do edukacji językowej można zauważyć w kilku aspektach:

• humanizacja procesu nauczania: Wprowadzanie literatury klasycznej, filozoficznych rozważań oraz językowych gier intelektualnych.
• Aktywizacja uczniów: Metoda interaktywna, w której uczniowie stawali się czynnie zaangażowani w proces nauczania poprzez dyskusje i debaty.
• Przekraczanie barier językowych: Zamiast sztywno trzymać się podręczników, klasy zaczęły eksplorować języki obce poprzez bezpośredni kontakt z oryginalnymi tekstami.

Rola nauczyciela zyskała na znaczeniu — stali się oni nie tylko wykładowcami, ale także mentorami, inspirującymi swoich uczniów do odkrywania świata języka w sposób bardziej personalny i kontekstualny. W relacjach nauczyciel-uczeń zaczęto kłaść nacisk na:

Nowe podejście do nauczania języków w renesansowych szkołach miało również swoje odbicie w wprowadzeniu nowych metod dydaktycznych. Wśród nich wyróżniały się:

• Wykłady oraz seminaria: Zachęcano do pogłębiania wiedzy poprzez wspólne analizowanie różnych tekstów.
• Praca w grupach: Umożliwiała wymianę myśli oraz wzajemne nauczanie się.
• Udział w projektach: Tworzenie prac na temat współczesnych wydarzeń kulturalnych poprzez pryzmat języka i literatury.

Zmiany te pomogły w walce z dotychczasowymi,często nudnymi metodami nauczania,a również zwiększyły motywację uczniów do poznawania języków obcych. Wszystko to wpłynęło na kształtowanie osobowości młodych ludzi,wyrastających na świadomych obywateli,gotowych na intelektualne wyzwania,jakie stawiał przed nimi świat renesansu.

Wychowanie moralne a edukacja humanistyczna

W okresie renesansu,kiedy to humanizm zaczynał odgrywać kluczową rolę w edukacji,pojawiła się także istotna refleksja nad kwestią wychowania moralnego. Uznawano, że kształcenie intelektualne powinno iść w parze z rozwijaniem cnót osobistych oraz społecznych. Filozofowie i pedagodzy tego okresu, tacy jak erasmus z Rotterdamu, akcentowali znaczenie etyki i moralności jako fundamentów prawdziwego humanizmu.

Wychowanie moralne stało się integralną częścią programu nauczania, co można zauważyć w następujących aspektach:

• Rozwój charakteru: Edukacja miała za zadanie nie tylko uczyć, ale także kształtować osobowość uczniów, rozwijając w nich empatię i poczucie odpowiedzialności.
• Religia i filozofia: Zajęcia z teologii czy filozofii były przystosowane do kształtowania moralnych postaw, zachęcając uczniów do poszukiwania prawdy i dobra.
• Podjęcie dyskusji: Uczniowie byli zachęcani do udziału w debatach, co nie tylko rozwijało ich umiejętności argumentacji, ale także uczyło szacunku do różnych punktów widzenia.

Szkoły humanistyczne stały się miejscem, gdzie teoria łączyła się z praktyką, prowadząc do rozwoju wartości. Zapoczątkowana w tym okresie idea, że wiedza nie powinna być celem samym w sobie, lecz narzędziem do dobrej egzystencji, przekładała się na konkretne działania pedagoga w klasie. Uczniowie uczyli się, jak połączyć posiadaną wiedzę z obowiązkami wobec społeczeństwa i wspólnoty.

Nauczanie humanistyczne sprzyjało także rozwijaniu instytucji wspierających wychowanie moralne. Edward Witten, autor dzieł wpływających na myślenie pedagogiczne, stworzył koncepcję szkół, które miały za zadanie nie tylko przekazywanie wiedzy, ale również kreowanie dobrego obywatela:

Również literatura epoki renesansu, często pełna odniesień moralnych, odegrała ważną rolę w procesie dydaktycznym. Dzięki dziełom takich autorów jak Machiavelli czy Montaigne, uczniowie mieli okazję do obcowania z klasycznymi wartościami i rozważań nad dylematami moralnymi, co wpływało na ich rozwój emocjonalny i etyczny.

Dzięki tym różnorodnym nurtom i działaniom, edukacja renesansowa zyskała charakter całościowy — nie tylko przekazywała wiedzę, ale i kształtowała osobowość, co odbiło się na przyszłości społeczeństw europejskich. Wychowanie moralne w tym kontekście stało się nieodłącznym elementem edukacji, który nadal ma swoje odniesienie w dzisiejszych czasach.

Sztuka jako element edukacji renesansowej

Przykłady wydawnictw edukacyjnych z epoki

edukacja a rozwój indywidualizmu

Edukacja w okresie renesansu była kluczowym momentem w procesie kształtowania indywidualizmu. Dzięki nowym prądom myślowym, które zaczęły dominować w tamtych czasach, uczniowie nie tylko przyswajali wiedzę, ale także uczyli się myśleć krytycznie i samodzielnie.

W szkołach zaczęto stawiać na:

• Rozwój osobisty: Nauczyciele zachęcali uczniów do eksploracji swoich pasji i zainteresowań.
• kreatywność: Wprowadzono nowe przedmioty, które pozwalały uczniom wyrażać siebie poprzez sztukę, literaturę czy nauki humanistyczne.
• Krytyczne myślenie: Uczniowie byli zachęcani do zadawania pytań i poszukiwania odpowiedzi, co wspierało rozwój ich własnych poglądów i przekonań.

Warto zauważyć, że w tamtym okresie nauczanie skupiało się nie tylko na przekazywaniu wiedzy, ale także na formowaniu osobowości ucznia. Oto kilka aspektów, które miały znaczący wpływ na ten proces:

Humanizm, będący fundamentem renesansowej edukacji, odzwierciedlał się w nauczaniu osobistym i stawieniu na autonomię ucznia. Nauczyciele, zamiast być jedynie źródłem informacji, stawali się przewodnikami, którzy pomagali młodym ludziom odkrywać własne możliwości.

W rezultacie,indywidualizm stał się nieodłącznym elementem procesu edukacyjnego,co wpłynęło na przyszłe pokolenia intelektualistów i twórców,które zmieniały oblicze Europy. Renesansowe szkoły, kładąc nacisk na rozwój osobisty, otworzyły drzwi do nowego sposobu myślenia o edukacji, który z pewnością miał długofalowy wpływ na społeczeństwo.

Kobiety w renesansie – ich rola w edukacji

Zastosowanie metod socraticznych w nauczaniu

Edukacja artystyczna jako realizacja humanizmu

Edukacja artystyczna w renesansie była odpowiedzią na potrzeby zmieniającego się społeczeństwa, które zaczęło dostrzegać wartość jednostki oraz jej twórczości. Uczelnie i szkoły kładły nacisk na rozwój nie tylko intelektualny,ale i estetyczny uczniów,co stanowiło fundamentalny aspekt humanizmu. W tym kontekście, sztuka stała się nie tylko przedmiotem nauczania, lecz również narzędziem wychowania moralnego.

Podstawowe cele edukacji artystycznej w renesansie:

• Rozwój estetyczny: Zrozumienie piękna i jego roli w życiu codziennym.
• Kreacja osobista: Zainspirowanie młodych ludzi do wyrażania siebie poprzez różne formy sztuki.
• Krytyczne myślenie: Umiejętność analizowania i oceny dzieł sztuki oraz ich kontekstu społecznego.
• Współpraca między uczniami: Praca w grupach nad projektami artystycznymi, promująca wymianę myśli i idei.

Szkoły w renesansie, takie jak Akademia Florencka czy Szkoła Sztuk Pięknych w Wenecji, stały się miejscami, gdzie młodzi artyści mogli kształcić swoje umiejętności pod okiem mistrzów. Pod względem programowym, oferta edukacyjna obejmowała:

Wielu artystów, takich jak Leonardo da vinci czy Michelangelo, podkreślało znaczenie interdyscyplinarnego podejścia do nauki. Ich realizacje pokazują, że edukacja artystyczna jest kluczowa nie tylko dla rozwijania talentów, ale również dla kształtowania zrównoważonych osobowości, zdolnych do refleksji nad własnym otoczeniem.Dzięki takim praktykom, młodzi ludzie stawali się świadomymi obywatelami, potrafiącymi docenić różnorodność kulturową.

Nie można zapominać, że edukacja w sztuce w renesansie miała także wymiar etyczny. Przez twórczość artystyczną uczniowie uczyli się wartości, takich jak empatia, odpowiedzialność społeczna i zaangażowanie. To właśnie w dziełach renesansowych odnajdujemy przesłania, które wciąż są aktualne w dzisiejszym świecie, przypominające o znaczeniu humanizmu w edukacji artystycznej.

Wspólnoty uczniowskie – wzór współpracy

Edukacja w miastach a na wsiach – zróżnicowanie modeli

W kontekście edukacji, w miastach i na wsiach, jesteśmy świadkami zróżnicowania modeli, które odzwierciedlają nie tylko różnice infrastrukturalne, ale także kulturowe. W miastach, często dominują placówki z wyspecjalizowaną kadrą oraz lepszym dostępem do nowoczesnych technologii. Oto kilka kluczowych aspektów:

• Infrastruktura – szkoły w miastach dysponują lepszymi warunkami lokalowymi, nowoczesnym wyposażeniem i różnorodnymi udogodnieniami, co wpływa na jakość nauczania.
• Dostępność nauczycieli – w miejskich obszarach częściej można spotkać ekspertów w danej dziedzinie, a także większe możliwości organizacji wydarzeń edukacyjnych.
• Program nauczania – miasta często oferują bardziej zróżnicowane programy, które uwzględniają potrzeby rynku pracy oraz nowinki technologiczne.

W przeciwieństwie do tego,edukacja na wsiach boryka się z wieloma wyzwaniami,które mają wpływ na jakość kształcenia. Wśród nich można wyróżnić:

• Ograniczone zasoby – często brakuje odpowiednich materiałów dydaktycznych, a szkoły muszą radzić sobie z niższym budżetem.
• Zmniejszona liczba uczniów – mniejsza liczba dzieci w klasach prowadzi do ograniczonego różnorodności podejść dydaktycznych.
• Izolacja społeczna – uczniowie z terenów wiejskich mogą mieć mniejszy kontakt z nowoczesnymi trendami edukacyjnymi i kulturalnymi.

Pomimo tych różnic, pojawiają się także inicjatywy, które starają się zniwelować dystans między wsią a miastem. Np.:

W konkluzji, model edukacji w miastach i na wsiach jest złożony i pełen wyzwań. Różnice w dostępności zasobów,tak jak i kultura,wpływają na przyszłość młodych ludzi. Równocześnie, istnieją możliwości, które mogą zniwelować te różnice i stworzyć bardziej równe warunki dla edukacji w Polsce.

Dziedzictwo renesansu w współczesnej edukacji

W artykule o „Edukacji w renesansie – narodziny humanizmu w szkołach” przyjrzeliśmy się, jak dynamiczne zmiany w myśleniu o wiedzy i kształceniu przyczyniły się do rozkwitu humanizmu. Mocno osadzone w kontekście społecznym i kulturowym, renesansowe szkoły stały się miejscem, w którym odrodziły się zainteresowania klasycznymi tekstami, a nowe metody nauczania kładły nacisk na krytyczne myślenie i samodzielność ucznia.

Niezwykle ważne w tym procesie były postaci mistrzów, którzy w tak oryginalny sposób przekazywali wiedzę, inspirując młodych ludzi do odkrywania świata na nowo.Humanizm, którego korzenie tkwią w tamtych czasach, do dziś kształtuje nasze podejście do edukacji i myślenia o człowieku.

Patrząc w przyszłość, warto pamiętać o tych fundamentach. W dobie cyfryzacji i szybkich zmian w edukacji, refleksja nad renesansowym podejściem do nauczania i uczenia się może być kluczem do tworzenia innowacyjnych rozwiązań, które będą budować kompetencje przyszłych pokoleń.

Czyż nie warto inspirować się przeszłością, by kształtować lepszą przyszłość? Miejmy nadzieję, że wartości humanistyczne w edukacji będą kontynuowane oraz rozwijane, bo w końcu to właśnie w mądrości i wiedzy tkwi siła, która może zmieniać nasze życie na lepsze.